قطب‌الدّین ابوجعفر محمد بن محمد رازى (متوفای۷۶۶ق)، از فقها و اندیشمندان بزرگ شیعه در قرن هشتم قمری، حکیم، منطقی، کلامی، فیلسوف و… که از اساتید برجسته او علامه حلی، و از شاگردانش شهید اول را می‌توان نام برد؛ نسب وی به آل بویه و به قولى به ابوجعفر بن بابویه قمى فقیه معروف شیعه مى‌رسد، که در یکى از قراى رى به نام ورامین به دنیا آمد و در ۱۲ ذى‌قعده سال ۷۷۶، در شهر دمشق درگذشت و در صالحیه به خاک سپرده شد.
او از پیشوایان منطق و فلسفه و دانش‌هاى دیگر، همچنین از مشهورترین علمایى بود که در قرن هشتم مى‌زیستند. شرح او بر «شمسیه» و کتاب «مطالع» در منطق مایه شهرت او شده است؛ همچنان‌که کتاب او در فلسفه به نام «المحاکمات» که در آن به بررسى و محاکمه دو شارح معروف کتاب «اشارات»، خواجه نصیرالدّین طوسى و فخر رازى پرداخته است، بر شهرت او افزوده است. تاج سبکى در کتاب خود «طبقات الشافعیه» او را چنین ستوده است: «پیشوایى مبرز در علوم معقول بود که صیت شهرت او به سرزمین‌هاى دوردست رسید. به سال ۷۶۳ به دمشق آمد، پس او را پیشوایى در منطق و حکمت یافتیم که در تفسیر و معانى و بیان به‌خوبى وارد بود و در نحو دست داشت و اشعه ذکاوت او آشکار بود». سیوطى در «طبقات النحاه» گفته است: «او یکى از پیشوایان علم معقول بود که از عضدى و غیره دانش فراگرفت». او از متفکران و علماى مبرز شیعه بود که شهید اول بدین مطلب تصریح دارد و با او در دمشق، در اواخر ماه شعبان ۷۷۶، ملاقات کرده است و چنین مى‌گوید: «دریایى بود خشک‌نشدنى… و بى‌شک امامى‌مذهب بود و من خود از او شنیدم که به امامى بودن خود تصریح مى‌کرد و وابستگى او به پیروى از اهل‌بیت رسالت معلوم است» و باز شهید اول گفته است: «او شاگرد مخصوص شیخ امام جمال‌الدّین علامه حلى بود». و همچنین محقق ثانى شیخ على بن عبدالعالى کرکى عاملى درباره‌اش مى‌گوید: «از بزرگان شاگردان علامه و از اعیان اصحاب ما از امامیه بود». هریک از مؤلفان «ریاض» و «الأمل» و «مجالس المؤمنین» و أعیان الشیعه» و «الذریعه» و دیگران به تشیع او تصریح نموده‌اند. یکى از اساتید او جمال‌الدّین علامه حلى متوفى به سال ۷۲۶ و دیگرى عضدالدّین ایجى صاحب کتاب «المواقف» در علم کلام و متوفى به سال ۱۳۵۵/۷۵۶م است. او سالهای آخر عمرش به شهر دمشق، پایتخت شام رفت و در مدرسه‌ی ظاهریه، ساکن بود و به گفته‌ی «شهید اول» در اوایل ماه ذیقعده سال ۷۶۶ق و به نقلی ۷۷۶، در همان جا وفات یافت بر او نماز گزاردند و بسیاری از بزرگان شام در نمازش شرکت کردند و در «صالحیه» دمشق مدفن شد.
روز ۱۲ ذی القعده سال ۷۷۶ق وفات قطب الدین رازی ابوجعفر محمد بن محمد در دمشق
وفات یافتن امام قطب الدین محمد رازى شارح مطالع…(ترجمه تقویم التواریخ ، ج ۱، ص ۱۳۵)
فوت علاّمه مولانا قطب الدّین محمّد علاّمۀ رازى صاحب محاکمات و شرح مطالع از مشایخ اجازه شیعه که شهید اوّل از او روایت مى‌کند در هفتصد و ده قدّس اللّه روحه(وقایع السنین و الاعوام، ج ۱، ص ۳۷۶)
و توفى الشیخ الإمام العالم العلاّمه قطب الدین محمد بن محمد الرازى الشافعى الشهیر بالقطب التحتانى – رحمه اللّه
– بدمشق عن نیف و ستین سنه. کان بحرا فی جمیع العلوم لا سیما فی العلوم العقلیه و له تصانیف مفیده، منها: شرح الشمسیه و شرح المطالع و الحواشى على کشاف الزمخشرى، و کانت تصانیفه أحسن من تصانیف شیخه العلاّمه شمس الدین الأصفهانى – رحمه اللّه…(النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، ج ۱۱، ص ۸۷)
فوت مولانا قطب الدّین رازى صاحب محاکمات در سال هفتصد و شصت.(وقایع السنین و الاعوام، ج ۱، ص ۳۹۰)
روز دوازدهم ماه ذی القعده سنۀ ۷۷۶، وفات یافت در دمشق، ابو جعفر محمد بن محمد بویهى ۱۵۲ معروف به قطبِ رازى. و آن جناب منسوب است به سلاطین بنى بویه چنانچه محقّق کرکى فرموده یا به بابویه قمى چنانچه از شیخِ شهید نقل شده. و اصلش از ورامین رى است و از مصنّفات او است: محاکمات و شرح شمسیه و شرح مطالع و حاشیه بر قواعد علّامه و غیره و او از تلامذه علّامه حلّى است و قواعد را به خط خود نوشته و علّامه در پشت همان قواعد، اجازه‌اى براى او نگاشته و قطب به شیخ شهید اجازه داده و شیخ شهید و دیگران تصریح کرده‌اند که او از بزرگان علماى امامیه است و از او تجلیل تمام نموده‌اند و علماى عامّه نیز از او تجلیل و توقیر نموده‌اند و در تراجم او را ذکر کرده‌اند ۴ و میر سیّد شریف بر او تلمّذ کرده…(وقایع الأیام ، ج ۱، ص ۱۵۱)
برخی کتاب های این عالم جلیل القدر که در کتابخانه نورلایب موجود است به این شرح است :
۱- الاشارات و التنبیهات ( مع المحاکمات ) (۳جلدی) – شارح
۲- الحاشیه علی شروح الاشارات (۲جلدی) – نویسنده
۳- تحریر القواعد المنطقیه (۱جلدی) – شارح
۴- شرح الرساله المعموله فی التصور و التصدیق و تعلیقاته (۱جلدی) – نویسنده
۵- شرح مطالع الانوار فی المنطق (۱) – نویسنده
۶- شروح الشمسیه (۲جلدی) – شارح
آخرین دیدگاهها