ولادت خواجه نصیرالدّین امام طوسى أفضل الفضلاء در روز دوشنبه ۱۱ جمادى الاولى سنۀ ۵۹۷ هجری قمری بود روز فوت فخر رازى (منبع کتاب : وقایع السنین و الاعوام، ج ۱، ص ۳۲۸ )

ابوجعفر، محمد بن محمد بن حسن طوسى(طوس ۵۷۹-‌۶۵۳ش، بغداد)، معروف به محقق طوسى و خواجه نصیرالدین طوسى، شاعر، فیلسوف، منجم، متکلم، فقیه و ریاضی دان ایرانی قرن ششم و هفتم قمری است.

پدرش محمد بن حسن از فقهاى امامیه و محدثان طوس بود و خواجه در تحت تربیت چنین پدر دانشمندى پرورش یافته است. او در آغاز کودکى، قرآن مجید را آموخت و اقسام علوم ادبى، از قبیل صرف و نحو و اشتقاق و مبانى علل و لغت را فراگرفت و احادیث نبوى و آثار بزرگان دین را آموخت و در نزد پدر به تحصیل علم فقه و اصول و حدیث پرداخت و به گفته بعضى او نزد دایى خود مقدمات منطق و حکمت را یاد گرفت و بر حقایق علوم طبیعى و الهى واقف گشت. در این دوران به تحصیل علوم ریاضى از قبیل حساب و هندسه، جبر و موسیقى رو آورد و با دقت تمام به تحصیل این علوم پرداخت. گفته‌اند او نزد کمال‌الدین محمد حاسب از شاگردان افضل‌الدین کاشانى و دوست و همدم پدرش، فن ریاضى را خوانده است.

دانلود کتاب مشاهیر تشیع خواجه نصیرالدین طوسی، دکتر احمدپناه، مجمع جهانی شیعه شناسی

وى بعد از وفات پدرش بنا بر وصیت او که گفته بود: «به جاهایى برو که در آنجا اساتید فن هستند»، به مسافرت پرداخت و در هر جا عالمى را یافت، از او بهره گرفت تا اینکه در نیشابور اقامت گزید. شهر نیشابور با آنکه در حمله طایفه غزّ، دچار خرابى بسیار شده و بیشتر مساجد و مدارس آن در آن واقعه ویران گردیده و کتابخانه‌هاى مهم آن به غارت رفته بود و بسیارى از دانشمندان ساکن در آنجا، یا کشته شده یا جلاى وطن اختیار کرده بودند، بااین‌وجود تا حمله مغول اهمیت علمى خویش را از دست نداده بود و در زمان هجرت خواجه به آنجا باز هم مجمع علما، فقها، راویان حدیث، حکما و اطبا بود. در این شهر، خواجه نزد بسیارى از فقها و حکماى عصر خویش تلمذ نمود و به رتبه علمى والایى دست یافت.

خواجه در علوم و فنون متعدد داراى آثار و تألیفات است؛ آثار وى عبارتند از:

1. تحریر اقلیدس؛
2. تحریر مجسطى؛
3. تحریر الأکر؛
4. تحریر کتاب الأکر تألیف ثاوذوسیوس؛
5. تحریر کتاب المأخوذات فى أصول الهندسه؛
6. تحریر کتاب المعطیات فى الهندسه؛
7. تحریر کتاب الکره المتحرکه؛
8. تحریر معرفه مساحه الأشکال البسیطه و الکرویه؛
9. تحریر کتاب اللیل و النهار یا کتاب الأیام و اللیالى؛
10. تحریر کتاب المناظر؛
11. تحریر کتاب جرمى النیرین و بعدیهما؛
12. تحریر طلوع و غروب؛
13. تحریر مطالع؛
14. تحریر کتاب المفروضات؛
15. تحریر کتاب ظاهرات الفلک؛
16. تحریر کره و استوانه یا شرح الکره و الأسطوانه؛
17. تحریر کتاب المساکن؛
18. المخروطات؛
19. رساله در احوال خطوط منحنیه؛
20. کشف القناع عن أسرار شکل القطاع؛
21. تربیع الدائره؛
22. رساله فى انعطاف الشعاع و انعکاسه؛
23. کتاب تسطیح الکره و المطالع؛
24. رساله رد بر مصادره اقلیدس؛
25. جوامع الحساب بالتخت و التراب؛
26. رساله در علم مثلث؛
27. رساله در حساب و جبر و مقابله؛
28. رساله معینیه یا المفید در هیئت؛
29. شرح معینیه؛
30. زبده الهیئه؛
31. زبده الإدراک فى هیئه الأفلاک؛
32. مختصر در معرفت تقویم، مشهور به سى فصل؛
33. مدخل فى علم النجوم؛
34. ترجمه صور الکواکب؛
35. تذکره نصیریه؛
36. شرح ثمره بطلمیوس یا ترجمه ثمره بطلمیوس؛
37. زیج ایلخانى؛
38. رساله‌اى درباره قبله تبریز؛
39. رساله‌اى در بیان صبح کاذب؛
40. رساله‌اى در تحقیق قوس قزح؛
41. بیست باب در معرفت اسطرلاب؛
42. تجرید الاعتقاد؛
43. قواعد العقائد؛
44. فصول نصیریه؛
45. تلخیص المحصل؛
46. رساله الإمامه یا وجیزه نصیریه؛
47. شرح الإشارات یا حلّ مشکلات الإشارات؛
48. مصارع المصارع؛
49. رساله‌اى در موجودات و اقسام آن؛
50. بقاء النفس بعد فناء الجسد؛
51. رساله در صدور موجودات از حضرت حق؛
52. رساله اثبات جوهر مفارق؛
53. شرح رساله العلم؛
54. رساله رد ایراد کاتبى بر دلیل حکماء در اثبات واجب؛
55. مفاوضات؛
56. مؤاخذات؛
57. جواب أسئله شمس‌الدین محمد کیشى؛
58. رساله‌اى در جواب سؤال‌هاى محیى‌الدین عباسى؛
59. مسائل هفت‌گانه؛
60. جواب سؤال‌هایى از روم؛
61. جواب سؤال‌هاى ابوالفضائل سید رکن‌الدین استرآبادى؛
62. رساله‌اى در نفوس ارضیه و قواى آنها؛
63. رساله‌اى در اتحاد مقول علیه و مقول؛
64. مقاله‌اى درباره «آیا معناى ادراک، تعقل است یا غیر آن؟»؛
65. جواب عزالدوله سعد بن منصور بن کمونه؛
66. جواب سؤالى در خیر بودن وجود؛
67. العلل و المعلولات؛
68. رساله‌اى در بحث از علل و معلولات مترتبه؛
69. فوائد ثمانیه در حکمت؛
70. جواهرنامه؛
71. المقالات یا مقالات شش گانه؛
72. رساله ربط الحادث بالقدیم؛
73. رساله إثبات وحده الله؛
74. رساله جبر و اختیار؛
75. رساله اثبات عقل فعال؛
76. رساله أقسام الحکمه؛
77. رساله ضرورت مرگ؛
78. رساله‌اى در جواب نجم‌الدین دبیران؛
79. اخلاق ناصری؛
80. أوصاف الأشراف؛
81. آغاز و انجام؛
82. رساله آداب المتعلمین؛
83. نصیحت‌نامه؛
84. أساس الاقتباس؛
85. تجرید منطق؛
86. تعدیل المعیار فى نقد تنزیل الأفکار؛
87. الحواشى على کلیات القانون؛
88. جواب خواجه در رفع تناقض سخن حنین و ابن سینا در رنگ بول؛
89. جواب خواجه به یکى از حکما درباره تنفس؛
90. جواب خواجه به پرسش یکى از دانشمندان درباره مزاج اعضا؛
91. ضوابط الطب؛
92. ذیل جهان‌گشا؛
93. رساله‌اى در رسم و آیین پادشاهان قدیم؛
94. خلافت‌نامه؛
95. معیار الأشعار؛
96. جواهر الفرائض؛
97. رساله در علم رمل؛
98. مقاله در موسیقى؛
99. رساله در اشارت به مکان و زمان آخرت؛
100. تفسیر سوره و العصر.

کتاب های نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد در پایگاه کتابخانه دیجیتال نورلایب :

• اجوبه المسائل النصیریه (۱) – نویسنده
  
• اخلاق ناصری (۱) – نویسنده
  
• الإشارات والتنبیهات (۴) – شارح
  
• الأنوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه (۱) – نویسنده
  
• الاشارات و التنبیهات ( بیروت ) (۴) – شارح
  
• الاشارات و التنبیهات ( مع المحاکمات ) (شرح) (۳) – شارح
  
• التذکره فی المبدا و المعاد (۱) – نویسنده
  
• الجوهر النضید (۱) – نویسنده
  
• الـجوهر النضید فی شرح منطق التجرید (۱) – نویسنده
  
• الـحاشیه علی حاشیه الخفری علی شرح القوشچی علی التجرید (۱) – نویسنده
  
• الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید للتجرید (۱) – نویسنده
  
• الحاشیه علی شروح الاشارات (۲) – نویسنده
  
• المراسلات بین صدرالدین القونوی و نصیرالدین طوسی (۱) – نویسنده
  
• انیس الطالبین (۱) – نویسنده
  
• اوصاف الاشراف (۱) – نویسنده
  
• بازنگاری اساس الاقتباس (۱) – نویسنده
  
• بقاء النفس بعد فناء الجسد (۱) – نویسنده
  
• بیست باب در معرفت اسطرلاب (۱) – نویسنده
  
• تجرید الاعتقاد (۱) – نویسنده
  
• ترجمه و شرح کشف المراد (۲) – نویسنده
  
• تلخیص المحصل (۱) – شارح
  
• تنسوخ نامه ایلخانی (۱) – نویسنده
  
• توضیح المراد (۱) – نویسنده
  
• حل مشکلات کتاب الاشارات و التنبیهات، مشهور به شرح اشارات (۱) – نویسنده
  
• رساله زبده الهیئه (۱) – نویسنده
  
• رساله قواعد العقائد (۱) – نویسنده
  
• روضه التسلیم (۱) – نویسنده
  
• سی فصل (۱) – نویسنده
  
• شرح الإشارات و التنبیهات (۲) – نویسنده
  
• شرح الفصول النصیریه (۱) – نویسنده
  
• شرحی الإشارات (۲) – شارح
  
• شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام [لنصیر الدین الطوسی] (۲) – نویسنده
  
• شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام (۵) – نویسنده
  
• ظاهرات الفلک (۱) – محرر
  
• علاقه التجرید (شرح فارسی تجرید الاعتقاد) (۲) – نویسنده
  
• قواعد العقائد (مع تعلیقات السبحانی) (۱) – نویسنده
  
• مصارع المصارع (۱) – نویسنده
  
• معیار الأشعار (در علم عروض و قافیه) (۱) – نویسنده
  
• منهاج الهدی (۱) – نویسنده
  
• هدایه الطالبین فی شرح آداب المتعلمین (۱) – نویسنده
  
• کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد (۱) – نویسنده
  
• کشف المراد شرح فارسی تجرید الاعتقاد (۱) – نویسنده
  
• کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد (۱) – نویسنده
  
• کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (قسم الإلهیات) (۱) – نویسنده
  
• کلمات المحققین (۱) – نویسنده