شمس الدین ابوعبداللّه محمد بن احمد بن عثمان بن قایماز ترکمانى ذهبى (۶۷۳ هـ – ۷۴۸ هـ / ۱۲۷۴م – ۱۳۴۸م)، مورخ و محدث سلفى مشهور و نویسنده سده هشتم هجرى، وى نویسنده ده‌ها کتاب رجالى و تاریخى است و تخصص عمده او در دانش رجال و جرح و تعدیل راویان و اخباریان ومحدثان است. که در سال ۶۷۳قمری، به دنیا آمد. وی اصالتاً ترکمان و از اهالی میافارقین (واقع در ترکیه امروزی) بوده است. وى علاقه‌ى زیادى به گردآورى حدیث داشت و براى تکمیل این علم، سفرهاى بسیارى کرد. او در این سفرها، از بسیارى از بزرگان و علما حدیث شنید و آنها را ضبط نمود. ذهبی چهار سال آغاز تحصیل را نزد علاءالدین علی بن محمد حلبی (متوفی ح۶۹۰) که خطی بسیار خوش داشت و در تعلیم کودکان استاد بود، به فراگیری مقدمات گذراند، آنگاه قرآن و نحو را نزد مسعود بن عبدالله اغزازی (متوفی ۶۲۰) آموخت. در ۶۹۱ با جمعی از دوستانش آموختن علم قرائات را نزد ابواسحاق ابراهیم بن داوود عسقلانی معروف به فاضلی(متوفی ۶۹۲) که بزرگ قراء عصر و از شاگردان علم الدین سخاوی (متوفی ۶۴۳) بود،آغاز کرد و هم زمان علم قرائات را نزد ابواسحاق ابراهیم بن غالی حمیری(متوفی ۷۰۸) و علی بن جبریل مصری و استادان دیگر تکمیل کرد و در حدود ۶۹۳ که بیست سال بیشتر نداشت، به جای شیخ قرائت خود ابوعبدالله محمد عبدالعزیز دمیاطی که بیمار شده بود و در همین سال در گذشت، بر کرسی استادی قرائت نشست. ذهبی از هجده سالگی، هم زمان، سماع حدیث و تحصیل علوم حدیث را آغاز کرد و همه فکر و زندگی اش را وقف آن کرد. وى، در سال ۷۴۸قمری، در ۷۵ سالگى در دمشق وفات یافت.
وى، نوشتن تاریخ عمومى، تاریخ اسلام و وفیات مشاهیر و اعلام را به دوره اسلامى(از مغازى و سیره نبوى تا عصر خود) اختصاص داد و به شیوه ابن جوزى، شرح سال‌شمار رویدادها را تا سال ۷۰۰ با وفیات بزرگان هر سال درآمیخت. وى، این مجموعه را تحت عنوان «تاریخ اسلام»، به‌صورت کتابى تنظیم کرده است. آثار ذهبى بسیار مورد استفاده‌ى اهل علم قرار گرفت و در اکثر مواقع، دانش‌پژوهان براى شنیدن احادیث به محضرش مى‌شتافتند. وى، از تاریخ‌ها و کتاب‌هاى تراجم و رجالى بسیار بهره گرفت و برخى از آنها را خلاصه کرد. وى، تاریخ هفت‌صد ساله اسلامى را به هفتاد دهه تقسیم کرد و به هر دهه عنوان «طبقه» داد. ذهبى، مختصرى از این کتاب را فراهم آورد و آن را، «العبر فى خبر من غبر» نامید و ذیلى شامل حوادث ۷۰۱ تا ۷۴۰ بر آن نوشت(چاپ محمد رشاد عبدالمطلب.) و پس از آن نویسندگان دیگرى ذیل‌هایى بر آن نوشتند. ذهبى، خلاصه‌اى نیز از تاریخ اسلام از آغاز تا ۷۴۴ و وفیات مشاهیر هر سال به شیوه سال‌شمار نگاشت و آن را «دول الاسلامى» نامید و بر آن ذیلى نوشت.
و توفّى الشیخ الإمام الحافظ المؤرّخ صاحب التصانیف المفیده شمس الدین أبو عبد اللّه محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز[بن عبد اللّه التّرکمانىّ الأصل الفارقىّ] الذهبىّ الشافعىّ-رحمه اللّه تعالى-أحد الحفّاظ المشهوره فى ثالث ذى القعده. و مولده فى شهر ربیع الآخر سنه ثلاث و سبعین و ستمائه،و سمع الکثیر و رحل البلاد، و کتب و ألّف و صنّف و أرّخ و صحّح و برع فى الحدیث و علومه،و حصّل الأصول و انتقى،و قرأ القراءات السبع على جماعه من مشایخ القراءات.استوعبنا مشایخه و مصنّفاته فى تاریخنا«المنهل الصافى»مستوفاه.و من مصنفاته:«تاریخ الإسلام» و هو أجل کتاب نقلت عنه فى هذا التاریخ.و قال الشیخ صلاح الدین الصفدىّ -بعد ما أثنى علیه-قال:«و أخذت عنه و قرأت علیه کثیرا من تصانیفه، و لم أجد عنده جموده المحدّثین،و لا کودنه النّقله،بل هو فقیه النظر،له دربه بأقوال الناس و مذاهب الأئمه من السلف و أرباب المقالات،و أعجبنى منه ما یعنیه فى تصانیفه،ثم إنه لا یتعدّى حدیثا یورده حتى یبیّن ما فیه من ضعف متن،أو ظلام إسناد،أو طعن فى روایته،و هذا لم أر غیره یراعى هذه الفائده».
منبع کتاب النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، ج ۱۰، ص ۱۸۲ ؛ نویسنده: ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی ؛ ناشر:وزاره الثقافه و الارشاد القومی، الموسسه المصریه العامه
•السیره النبویه (ذهبی) • أربعون حدیثا لشیخ الإسلام إبن تیمیه رواها عنه جماعه منهم الإمام الذهبی • الإمام الذهبی • الحافظ شمس الدین الذهبی أبو عبدالله محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز • الذهبی و منهجه فی کتابه تاریخ الإسلام • العصر الذهبی للإسکندریه • تعریف ذوی العلا بمن لم یذکره الذهبی من النبلا و هو ذیل علی کتاب سیر أعلام النبلاء•تفسیر الإمام الذهبی (۲ جلدی) • قال الذهبی • مختصر إستدراک الحافظ الذهبی على مستدرک أبی عبد الله الحاکم (۸ جلدی) • معجم شیوخ الذهبی
برای مطالعه کتب بر روی عنوان مورد نظر در فهرست زیر کلیک نمایید:
۱- إثبات الشفاعه (۱) – نویسنده
۲- الإعلام بوفیات الأعلام (۲) – نویسنده
۳- الأمصار ذوات الآثار (۱) – نویسنده
۴- الأمصار ذوات الآثار (۱) – نویسنده
۵- التحقیق فی مسائل الخلاف (۱۲) – شارح
۶- الدینار من حدیث المشایخ الکبار (۱) – نویسنده
۷- السیره النبویه (ذهبی) (۱) – نویسنده
۸- العبر فی خبر من غبر (۴) – نویسنده
۹- العرش (۲) – نویسنده
۱۰- العقد الثمین فی تراجم النحویین (۱) – نویسنده
۱۱- الفوائد الذهبیه (۱) – نویسنده
۱۲- المختصر المحتاج إلیه من تاریخ الحافظ أبی عبدالله محمد بن سعید بن محمد إبن الدبیثی (۱) – نویسنده
۱۳- المستملح من کتاب التکمله (۱) – نویسنده
۱۴- المعجم الشیوخ، المعجم الکبیر (۱) – نویسنده
۱۵- المعین فى طبقات المحدثین (۱) – نویسنده
۱۶- المعین فی طبقات المحدثین (۱) – نویسنده
۱۷- المغنی فی الضعفاء (۲) – نویسنده
۱۸- المهذب فی اختصار السنن الکبیر (۹) – خلاصه کننده
۱۹- تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام (۱۷) – نویسنده
۲۰- تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام (۵۲) – نویسنده
۲۱- تجرید أسماء الصحابه (۲) – نویسنده
۲۲- تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال (۱۱) – شارح
۲۳- تذکره الحفاظ (۵) – نویسنده
۲۴- تذکره الحفاظ (۵) – نویسنده
۲۵- تراجم الأئمه الکبار أصحاب السنن و الأثار (۱) – نویسنده
۲۶- ترتیب الموضوعات (۱) – نویسنده
۲۷- تعریف ذوی العلا بمن لم یذکره الذهبی من النبلا و هو ذیل علی کتاب سیر أعلام النبلاء (۱) – نویسنده
۲۸- تفسیر الإمام الذهبی (۲) – نویسنده
۲۹- حق الجار (۱) – نویسنده
۳۰- دول الإسلام (۲) – نویسنده
۳۱- دول الاسلام فی التاریخ (۱) – نویسنده
۳۲- ذکر أسماء من تکلم فیه و هو موثق (۱) – نویسنده
۳۳- رساله (طرق حدیث) من کنت مولاه فعلی مولاه (۱) – نویسنده
۳۴- زغل العلم (۱) – نویسنده
۳۵- سیر اعلام النبلاء (۲۵) – نویسنده
۳۶- طبقات القراء (۳) – نویسنده
۳۷- قاعده فی الرد على الغزالی فی التوکل (۱) – مترجم
۳۸- قال الذهبی (۱) – نویسنده
۳۹- لسان المیزان (۱۱) – نویسنده
۴۰- مختصر إستدراک الحافظ الذهبی على مستدرک أبی عبد الله الحاکم (۸) – شارح
۴۱- معجم شیوخ الذهبی (۱) – نویسنده
۴۲- معرفه الرواه المتکلم فیهم بما لا یوجب الرد (۱) – نویسنده
۴۳- معرفه القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار (۴) – نویسنده
۴۴- من تکلم فیه و هو موثق أو صالح الحدیث (۱) – نویسنده
۴۵- مناقب الأمام أبی حنیفه و صاحبیه أبی یوسف و محمد بن الحسن (۱) – نویسنده
۴۶- میزان الإعتدال فی نقد الرجال (۷) – نویسنده
۴۷- میزان الإعتدال فی نقد الرجال (۴) – نویسنده
۴۸- نزهه الفضلاء تهذیب سیر أعلام النبلاء (۳) – نویسنده
۴۹- کتاب الکبائر (۱) – نویسنده
آخرین دیدگاه‌ها