ماه مبارک رمضان مناسبت‌هاى بسیارى دارد تا جایى که بعضى از نویسندگان کتاب‌هاى مستقلى در این باره نوشته‌اند. یکى از این مناسبت‌ها و اتفاق‌هاى تاریخى ماه رمضان ولایتعهدى امام رضا علیه السلام است.
مأمون، زیرک‌ترین خلیفه عباسى، براى رهایى از مشکلات و خطراتى که حکومتش را تهدید مى‌کرد، پس از مشاوره با دولتمردان بلندپایه خود تصمیم گرفت امام رضا علیه السلام را از مدینه به «مرو» پایتخت خود احضار نموده و آن حضرت را ولیعهد خویش سازد. او از این کار اهدافى را دنبال مى‌کرد. از جمله: تحت نظر گرفتن امام علیه السلام؛ مشروعیت بخشیدن به حکومت خود؛ خدشه دار کردن رهبرى الهى اهل بیت علیهم السلام؛ بهره‌بردارى از موقعیت و نفوذ معنوى امام علیه السلام براى فرو نشاندن شورش‌هاى علویان؛ ایجاد مصونیت براى خویش در برابر خطرى که از سوى شخصیت امام رضا علیه السلام او را تهدید مى‌کرد و…
مأمون، براى دست‌یابى به اهداف یاد شده امام علیه السلام را به مرکز خلافت خود فراخواند و مجلس جشن باشکوهى گرفت. نخست فرزندش «عباس» به عنوان ولایتهدى دست بیعت به امام رضا علیه السلام داد، سپس تمامى حاضران با امام علیه السلام بیعت کردند. امام در وضعیتى بود که چاره‌اى جز پذیرش ولایتعهدى نداشت، ولى قلباً از این کار ناخشنود بود و به یکى از یارانش صریحاً فرمود: «خدا گواه است که این کار خوشایند من نبود، ولى میان پذیرش ولایتعهدى و کشته شدن قرار گرفتم و به ناچار پذیرفتم.( عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۳۶) مسئله تنها جان حضرت نبود، بلکه علویان و دوستدارانش نیز در معرض خطر جدى قرار مى‌گرفتند، بدون آن که امام از این راه به نتیجۀ مطلوب دست یابد. با این حال، امام رضا علیه السلام ولایتعهدى را بدون قید و شرط نپذیرفت، بلکه به شرطى پذیرفت که نه امر کند و نه نهى، نه فتوا دهد و نه حکمى صادر کند و به قضاوت بنشیند و نیز در نصب و عزل افراد هیچ گونه دخالتى نداشته باشد؛ با این شرایط از حکومت مأمون سلب مشروعیت کرد و خود را از آن برکنار نمود و به همگان فهماند که، هیچ نوع دلبستگى به زمامدارى و مظاهر دنیوى ندارد.
در مدت یک سال و اندى که امام در ظاهر، ولیعهد بود، خلیفۀ عباسى با همه تلاش‌هایش نتوانست به خواسته‌هاى خود برسد و امام با اتخاذ سیاست‌ها و تدابیر حکیمانه و به موقع، در هر مورد نقشه‌هاى او را خنثى مى‌ساخت. مأمون ناچار شد تصمیم بر قتل آن حضرت بگیرد و سرانجام در آخر ماه صفر سال ۲۰۳ هجرى آن بزرگوار را مسموم و به شهادت رساند.
برای مطالعه بیشتر در این مورد می توانید به کتابهای زیر در پایگاه کتابخانه دیجیتال مراجعه نمایید:
ولایت عهدی امام رضا (علیه السلام)، نویسنده: مرتضوی، محمد، ناشر: بنیاد پژوهشهای اسلامى آستان قدس رضوی مشهد مقدس ۱۳۸۶ش
مراسم بیعت با امام رضا علیه السلام، نویسنده: نجفی، علی سعد، مترجم: تقدمی صابری، محمد ناشر: بنیاد پژوهشهای اسلام آستان قدس رضوی، مشهد مقدس ۱۳۸۷ش
تحلیلی از زندگانی امام رضا علیه السلام، نویسنده: فضل‌الله، محمد جواد، مترجم: عارف، محمدصادق، ناشر: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد مقدس ۱۳۸۲ش
الإمام علی الرضا علیه السلام قیاده الأمه.. و ولایه العهد، نویسنده: صغیر، محمد حسین علی، ناشر: موسسه البلاغ بیروت – لبنان ۱۴۲۸ق
موسوعه الإمام الرضا علیه السلام (۸ جلدی)، اللجنه العلمیه فی موسسه ولی العصر علیه السلام للدراسات الإسلامیه، ابوالفضل طباطبایی اشکذری، سید محمد موسوی، عبدالله صالحی، مهدی اسماعیلی، زیرنظر: محمد حسینی قزوینی، باشراف: ابوالقاسم خزعلی، ناشر مؤسسه ولی العصر علیه السلام للدراسات الإسلامیه قم ۱۴۲۸ق
پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام (۲ جلدی)، نویسنده: باقر شریف قرشی، پیشگفتار: سید عبدالاعلی موسوی سبزواری، مترجم: محمد صالحی، ناشر: دار الکتب الاسلامیه تهران ۱۳۸۲ش
- جلد اول
- پیشگفتار مترجم
- مقدمه ناشر ترجمه انگلیسی
- پیشگفتار از جناب مستطاب،امام سید عبد الاعلی سبزواری (حفظه الله)
- مقدمه
- بخش اول کودک بزرگ
- بخش دوم صفات امام رضا(ع)
- بخش سوم اثرات فضایل امام رضا(ع)
- بخش چهارم تحت حمایت پدر
- بخش پنجم مناظرات و بحثهای امام رضا(ع)
- بخش ششم تالیفات امام رضا(ع)
- بخش هفتم بحث عقیدتی
- بخش هشتم درباره قران کریم
- بخش نهم علم فقه
- [جلد دوم]
- بخش دهم علل احکام و غیر آن
- بخش یازدهم مجموعه سخنان حکمت‌آمیز
- بخش دوازدهم اصحاب و راویان احادیث امام رضا(ع)
- بخش سیزدهم عصر امام رضا(ع)
- بخش چهاردهم در زمان رشید و امین و مامون
- بخش پانزدهم امام رضا(ع) و ولایت‌عهدی
- انگیزه مامون
- نامه فضل بن سهل به امام
- نظر امام
- فرستادگان مامون به نزد امام
- وداع امام رضا(ع)با قبر پیامبر(ص)
- امام به خانواده‌اش دستور داد که برای او گریه کنند
- انتصاب امام جواد(ع)به امامت
- در خانه خدا
- به سوی خراسان
- در نیشابور
- حدیث ذهبی
- به سوی طوس
- استقبال مامون از امام
- درخواست مامون از امام برای عهده‌دار شدن خلافت
- توجیهات ادعاهای مامون
- دروغ بودن توجیهات او
- پیشنهاد ولایت‌عهدی به امام
- مامون امام را مجبور کرد
- شرایط امام
- متن سند ولیعهدی
- محتویات مدارک ولایت‌عهدی
- محتویات نوشته امام رضا(ع)
- محتویات نوشته فضل
- بیعت برای امام
- چگونگی بیعت
- امام خبر می‌دهد که این امر تمام نمی‌شود
- خطبه مامون
- خطبه امام رضا(ع)
- خطبه عباس
- کسانی که با امام بیعت نکردند
- اجرای حکم اعدام در باره انها
- مقررات مهم
- دینار:
- درهم:
- ازدواج امام با دختر مامون
- بیعت برای امام در تمام شهرها
- کسانی که از امام انتقاد کردند
- عیب گرفتن از مامون
- خلع مامون
- بیعت برای ابراهیم بن شکله
- نامه مامون به عباسیان
- بخش شانزدهم کارهای امام رضا(ع)در خراسان
- دیدار شعرا با امام
- جایزه امام رضا(ع)به دعبل
- جایزه امام به ابراهیم
- قصیده جاودانه دعبل
- متن قصیده
- امام انچه داشت انفاق کرد
- خطبه امام در توحید
- خطبه‌ای که امام برای مامون نوشت
- مامون از امام محاسن شعر را طلب می‌کند
- نامه امام به فرزندش امام جواد(ع)
- نامه تمجید و شرط
- توقیع مامون
- توقیع امام رضا(ع)
- با برادرش زید
- با خواهرش فاطمه
- نماز عید
- طلب باران امام
- خطاب امام
- ملامت و احتیاط
- ترس مامون از امام
- تصمیمات مهم
- امام مامون را نمی‌ستود
- امام تعیین حکام را رد کرد
- امام پیش‌بینی کرد که وارد بغداد نخواهد شد
- امام و فضل بن سهل
- پیشنهاد دروغ برای کشتن مامون
- سعایت فضل نزد مامون
- مخالفت فضل با امام
- بخش هفدهم سرانجام کار
آخرین دیدگاهها