آشنایی با منابع و مراجع مکتوب به عنوان یکی از اصول اولیه و بایسته های مهم درتحقیق و پژوهش است. برای همین منظور به معرفی برخی از کتاب های اساسی در حوزه علوم و معارف اسلامی با رویکرد مهدویت پژوهی، خواهیم پرداخت که در دو قسمت منابع حدیثی کهن و آثار پژوهشی جدید درباره حضرت مهدی(عج) می باشد:
نخستین کتابی که می توان آن را اولین کتاب جامع حدیثی و مهم ترین منبع روایی شیعه به حساب آورد کتاب الکافی، تالیف شیخ المشایخ ثقه الإسلام محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى رازى، از بزرگان علمای شیعه در زمان غیبت صغرا که در نیمۀ دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم هجرى از بزرگترین محدثین شیعه به شمار مى‌رفت. معروف‌ترین تألیف کلینی، محمد بن یعقوب کتاب با عظمت و گرانقدر و نفیس«الکافی» است که نه تنها بزرگترین کار، بلکه در جامعه اسلامى کتاب معتبرى در حدیث چون الکافی تألیف نشده است. نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است که به مدت بیست سال یعنی درطی دو دهه از پایان عمر شریف نویسنده، تدوین و به جهان اسلام عرضه شد و ایشان در سال ۳۲۹ هجری قمری، در شهر بغداد دارفانی را وداع گفت. سال رحلت مرحوم کلینی همزمان با آغاز غیبت کبری و سال وفات آخرین نائب خاص حضرت مهدی(عج)، جناب علی بن محمد سمری است. برای مطالعه بیشتر کتاب کافی در کتابخانه دیجیتال نورلایب می توانید از پیوندهای زیر استفاده نمایید:
- الکافی تحقیق دار الحدیث (۱۵جلدی)
- الکافی شرح مازندرانی (۱۲جلدی)
- الکافی تصحیح غفاری (۸جلدی)
- اصول کافى، ترجمه کمره ای (۶جلدی)
- درخشان پرتوی از اصول کافی (۶جلدی)
- ترجمه اصول کافی صادق حسن زاده (۴جلدی)
- شرح اصول الکافی صدرالدین شیرازی (۴جلدی)
- أصول الکافی، ترجمۀ مصطفوی (۴جلدی)
- اصول کافی، ترجمه آیت اللهی (۴جلدی)
- الأصول من الکافی (ترجمه و شرح کمره ای، تصحیح غفاری) (۴جلدی)
- تحفه الأولیاء (ترجمۀ أصول کافی) (۴جلدی)
- الذریعه إلی حافظ الشریعه شرح اصول الکافی الجیلانی(۲جلدی)
- الشافی فی شرح أصول الکافی خلیل قزوینی (۲جلدی)
- الشافی فی شرح أصول الکافی، عبدالحسین مظفر(۳جلدی)
- الکتب الاربعه(الکافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام، الـاستبصار) (۲جلدی)
- الکشف الوافی فی شرح أصول الکافی (۱جلدی)
- الحاشیه علی أصول الکافی استرآبادی (۱جلدی)
- ترجمه اصول کافی (۳جلدی)
- صافی در شرح کافی (۲)
- مختارات من أصول الکافی (۲جلدی)
- أسانید کتاب الکافی، بروجردی (۱۲جلدی)
- مستدرک الکافی (۱جلدی)
کتاب مهم دیگر الغیبه نوشته نعمانی، محمد بن ابراهیم مشهور به ابن ابی زینب، از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهارم هجرى که از شاگردان کلینی است. این کتاب، به زبان عربى و حاوى روایاتى از ائمه معصومین(ع)، درباره غیبت امام زمان(عج) و خصوصیات آن حضرت، عصر ظهور و همچنین ویژگى‌هاى آن دوران مى‌باشد.
مؤلف کتاب، درباره انگیزه نگارش مى‌گوید: « مى‌دیدم در جامعه شیعیان و علاقه‌مندان به محمد و آل محمد(ص) به گروه‌هاى مختلفى تقسیم شده‌اند و نسبت به امام زمان و ولى امر و حجت پروردگار خود سرگردان گشته‌اند. پس از بررسى، دلیل آن را غیبت آن حضرت یافتم، چنان‌که رسول خدا و حضرت على و ائمه معصومین نیز به آن اشاره نموده‌اند، لذا به یارى خداوند بر آن شدم تا روایاتى که مشایخ بزرگ روایى، از امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام، درباره غیبت امام عصر(عج) روایت کرده‌اند، جمع‌آورى نمایم. بسیارى از روایاتى را که اکنون در اختیار من است، علماى اهل تسنن نیز روایت کرده‌اند، البته روایات آنان در این باره، بسیار گسترده‌تر از روایاتى است که اکنون در اختیار من مى‌باشد.» این کتاب، داراى ۲۶ باب و شامل ۴۷۸ روایت مى‌باشد و سال ۳۴۲ق، اوایل غیبت کبرى، در شهر حلب، به نگارش درآمده است. برخى موضوعات کتاب، عبارتند از: وجوب حفظ اسرار آل محمد، الهى بودن مسئله امامت، تعداد ائمه اطهار، کسى که به دروغ ادعاى امامت کند، روایات درباره غیبت امام زمان، درباره صبر و انتظار فرج، درباره امتحان، صفات امام منتظر، صفات لشکر آن حضرت و… که برای مطالعه آن در نورلایب می توانید به پیوندهای زیر در کتابخانه دیجیتال نورلایب مراجعه نمایید:
- الغیبه، نویسنده: نعمانی، محمد بن ابراهیم، مصحح: غفاری، علی اکبر، مکتبه الصدوق، تهران ۱۳۹۹ق
- ترجمه و متن غیبت نعمانی، مترجم: غفاری، محمدجواد، نشر صدوق، تهران۱۳۷۶ش
مترجم محترم در اصلاح و زدودن کتاب از پیرایه‌ها و بیهوده کارى‌هاى نااهلان و تحریفات نسخه برادران همّت گمارده و آن را با چهار نسخه که مقابله نموده و در جهت اصلاح آن به کتبى که در همین زمینه سخن مى‌گوید یا روایات آن را آورده است، مراجعه نموده و در هر کلمه مهمى یا جایى از عبارتى که به واسطه عدم وضوح توقّفى پیش آمده و بدان راه نبرده، مورد را همچنان باقى گذاشته و در حاشیه لفظ «کذا» آورده که نشانه توقّف در آن است و آن را به عهده درک هوشمند و فضل خواننده واگذار ساخته و در تصحیح اغلاط و درست کردن و تصحیح نادرست‌ها و توضیح و تفسیر عبارات سر بسته و کوتاه و شرح مضامین غریب و دور از ذهن و روشن ساختن همه پیچیدگى‌هاى کتاب و معرفى اعلام و شخصیّت‌ها در مواردى که لزوم تعریف را احساس مى‌نمودم و در تعیین و تشخیص راویان هم نام نیز نهایت کوشش خود را به کار بسته و نیز سایر امور دیگرى که مى‌توانست، مورد رغبت و توجّه قرار گیرد و فهم مطالبش براى خواننده سهل و آسان آید و با کمال راحتى به ثمرات آن دست یابد و اندیشه‌هاى از کار افتاده به کار افتد و چشمه‌سار اندیشه پس از خشکى روان گردد.
کتاب غیبت نویسنده: نعمانی، محمد بن ابراهیم مترجم:فهری زنجانی، احمد؛ دار الکتب الاسلامیه تهران ۱۳۶۲ش
در ابتداى این ترجمه، مقدمه‌اى از محقق و ترجمه‌اى از مقدمه عربى کتاب صورت پذیرفته است. و در ادامه متن اصلى کتاب به صورت تحت اللفظى ترجمه گشته است.
غیبت نعمانى، بررسى روایات غیبت حضرت صاحب‌الامر(عج) متن و ترجمه کتاب « الغیبه نعمانی» که به زبان عربى است، توسط جناب آقای محمد فربودى، به فارسى برگردان شده و انتشارات انتخاب اول چاپ کرده است. متن عربى در یک صفحه و ترجمه فارسى، در صفحه دیگر آمده است. ترجمه، به‌صورت تحت‌اللفظى انجام شده و سعى مترجم بر حفظ امانت در ترجمه بوده و لذا استفاده از این روش، باعث گردیده است تا در مواردى، از سلاست و روانى متن کاسته شود.
کتاب الغیبه که نام دیگر آن، «إثبات الغیبه» است، اثر شیخ الطائفه، طوسی، محمد بن حسن (۳۸۵ – ۴۶۰ق) از برجسته‌ترین چهره‌هاى علمى جهان تشیع و شخصیت مورد اعتماد شیعه در قرن پنجم هجرى است. این کتاب، به زبان عربى و درباره غیبت امام زمان(عج) و مسائل مربوط به آن است، و از بهترین کتاب‌هایى است که توسط علماى شیعه، درباره امام زمان(عج)، نگاشته شده و شامل بهترین دلایل عقلى و شرعى بر وجود امام زمان و غیبت و ظهور آن حضرت در آخر الزمان است. این کتاب، از زمان نگارش تا به حال در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه بوده و بزرگان، در تألیفات خود بسیار به آن استناد کرده و از آن نقل نموده‌اند. مولف در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش این کتاب، این‌گونه بیان مى‌فرماید: «من، این کتاب را به درخواست شیخى بزرگوار که خداوند عمر ایشان را طولانى گرداند نگاشتم؛ ایشان، درخواست فرموده بودند تا کتابى درباره غیبت صاحب الزمان املا نمایم و در آن، سبب غیبت آن حضرت و علت طول کشیدن آن و… را بیان کنم و اینکه چرا آن حضرت ظهور نمى‌کند؟ آیا مانعى در کار است؟ آن مانع چیست؟ و… من هم درخواست این شیخ بزرگوار را اجابت نموده و امر ایشان را اطاعت کردم. تاریخ نگارش این کتاب، حدودا ۴۴۴ تا ۴۴۷ق، بوده است؛ یعنى ۱۳ سال قبل از وفات شیخ و در دورانى که ایشان در بغداد زندگى می‌کردند.
ترجمه کتاب الغیبه (طوسی) مترجم: عزیزی، مجتبی، انتشارات مسجد مقدس جمکران قم ۱۳۸۷ش
کتاب غیبت شیخ طوسی که از معتبرترین و قدیمی‌ترین آثار شیعه می‌باشد و از جهت نزدیک بودن به عصر غیبت صغری، جزء معدود آثار برجای‌مانده از علمای سلف می‌باشد که پژوهشگران و محققان مباحث مهدویت و انتظار، به‌عنوان چشمه‌ای زلال و ناب به آن نگریسته و از آن سیراب می‌گردند؛ لذا با بررسی ترجمه‌های قدیمی موجود، این اثر گران‌بها، با قلمی نو و تحقیقی جدید، ترجمه شده است.
آخرین دیدگاهها