نهج‌البلاغه مجموعه‌اى است که یک هزار سال پیش، توسط یکى از شیفتگان على علیه السلام و مکتب الهى و انسان‌ساز او، به نامسید رضىرحمه اللّٰه علیه از روى گفته‌ها و نوشته‌هاى آن حضرت جمع‌آورى و تدوین گردیده است. پیش از مرحوم سید رضى، تمام این گفته‌ها و نوشته‌ها در کتابها و رساله‌هاى گوناگون، به طور پراکنده وجود داشت؛ ولى در حدود سال ۴۰۰ هجرى بود که سید رضى این گوهرهاى پراکنده را به رشتۀ تحریر درآورد و در کتابى مدون، کنار هم قرار داد. در این کتاب پرارج و بى‌مانند، بیش از صدها اثر شگرف، از آثار اندیشه‌هاى والا و سترگ على علیه السلام اعم از خطبه، حدیث، نامه، وصیت‌نامه، موعظه، کلمات قصار، فرمان‌هاى حکومتى، تفسیر آیات قرآن و صدها دستور انسان‌ساز و قوانین زندگى‌بخش در کنار هم قرار گرفته است؛ و چون گردآورنده، بیشتر از دیدگاه بلاغت و شیوایى بى‌نظیر سخنان آن حضرت به این آثار نگریسته؛ لذا از این زاویه به تدوین سخنان آن پرداخته و آن را نیزنهج‌البلاغه(راه بلاغت) نام نهاده است.
یکى از فصول درخشان نهج‌البلاغه که همچون سایر مباحث آن رنگ جاودانگى خورده و به ابدیت پیوسته است، عهدنامۀ مالک اشتر، یا فرمان تاریخى على علیه السلام به یار وفادار و صحابى بزرگوارشمالک اشتر نخعىاست. این فرمان، از چهارده قرن پیش تاکنون، به صورت یک منشور جاودانه و انسانى و انسان‌ساز در تاریخ و فرهنگ اسلامى باقى مانده است. امام على علیه السلام آن را هنگامى براى سردار رشید اسلام و یار پاکبازش، مالک اشتر نوشت که آن شهید پاکباخته مى‌رفت تا در سرزمین مصر، احکام و اوامر مولایش على علیه السلام را پیاده و اجرا کند. امام على علیه السلام در این نامه، گرچه مالک اشتر را مخاطب قرار داده و قوانین حکومت عدل اسلامى و خط مشى و چارچوب آن را خطاب به او بیان فرموده است، اما واقعیت آن است که تمام انسانها، در تمام مکانها و تمام زمانها، مخاطب این پیمان‌نامه هستند.
در عهدنامۀ مالک اشتر، فشرده‌اى از نظریات و افکار و اندیشه‌هاى جهان تاب على علیه السلام آن‌چنان دقیق و عمیق بیان شده است که مى‌توان گفت در آن، تکلیف تمامى افراد بشر، چه به عنوان یک بنده و مخلوق در برابر پروردگار، چه به عنوان یک انسان در جامعه، چه به عنوان حاکمى که مسؤول اجراى احکام اسلامى است و چه به عنوان فردى که تحت حمایت قوانین نجات‌بخش اسلام زندگى مى‌کند، به وضوح و دقت بیان شده است. سفارش‌هایى که آن حضرت در این نامه خطاب به مالک اشتر و در واقع خطاب به انسان و تاریخ بشریت بیان فرموده است، هرگاه به درستى و به طور کامل اجرا شود، نه تنها ضامن ایجاد و حفظ عدالت اجتماعى و امنیت زندگى و آرامش خاطر و آسایش مردم جامعه است، بلکه بالاتر از آن، عامل مهمى است که در جامعۀ انسانى، زمینه‌هاى مساعدى را ایجاد مى‌کند تا تمام افراد اجتماع، با علم و آگاهى و درک و ایمان، به خودسازى اسلامى بپردازند و چنان خود را از رذایل و مفاسد پیراسته گردانند که همگى به صورت بندگانى مؤمن و صالح براى خدا درآیند و راه نجات و رستگارى را طى کنند… که در کتاب آیین کشور داری از دیدگاه امام علی علیه السلام، محمد فاضل موحدی لنکرانی، گردآورنده حسین کریمی زنجانی، ناشرمرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) به این موضوع مهم پرداخته شده است.
- پیش‌گفتار
- ۱ – نهج‌البلاغه
- ۲ – عهدنامه مالک اشتر
- ۳ – شخصیت مالک اشتر از دیدگاه علی علیه السلام
- ۴ – ارزش و اهمیت سرزمین مصر
- ۵ – نحوه استفاده از نهج‌البلاغه
- مسوولیت‌های استاندار
- ضرورت خودسازی برای اصلاح و ارشاد جامعه
- راه سعادت، راه شقاوت
- ابعاد تقوا
- جهاد اکبر
- امدادهای غیبی در سایه یاری الله
- وعده تخلف‌ناپذیر الهی
- خودفراموشی
- پاداش صالحان در دنیا
- نام نیک: سند اخروی صالحان
- درون‌گرایی و مالکیت نفس
- تعدیل غرایز
- اسلام و اقلیت‌های مذهبی
- انگیزه‌های فساد و الودگی
- خشونت با مردم در حکم جنگ کردن با خداست
- دیکتاتوری
- استکبارزدایی
- تفرعن و منیت
- رعایت انصاف و عدالت و مبارزه با ظلم
- مفهوم انصاف با خدا
- مفهوم انصاف با مردم
- وظیفه استاندار در رابطه با نزدیکان و بستگان
- ظلم و نتیجه ان
- ظالم با چه کسی طرف حساب است؟
- شکست قطعی ظالم
- توبه ظالم
- تاثیر ناله مظلوم
- رعایت حق و عدالت، بهترین معیارهای تصمیم‌گیری حاکم
- این همه تکیه بر رضایت و خشنودی توده مردم، چرا؟
- ویژگی‌های عامه و خاصه ونقش هر یک در حکومت
- ویژگی‌های عموم جامعه و مستضعفین ان
- تداوم حکومت با طرد سخن‌چینان
- رازداری و خطاپوشی
- مبارزه با مظاهر فساد و فحشا
- گره‌گشایی و توجه به رفع گرفتاری‌های مردم
- رایزنی در اسلام
- معیارهای اخلاقی مشاوران
- ضرورت طرد عناصر فاسد از هیات دولت
- جذب نیروهای حزب الله در هیات دولت و علل برتری انها
- انتخاب برگزیده‌ها
- ضرورت تشویق و تنبیه و معیارهای ان دو
- اعتماد به مردم
- سنت‌های مشروع و نامشروع
- افت دولت‌مردان و راه پیشگیری ان
- مکتبی بودن یا تخصص داشتن؟
- سرنوشت مشترک افراد جامعه و پیوستگی طبقات اجتماع
- قوام و استواری اقشار جامعه
- تفکیک قوا و تقسیم کار بر اساس شایستگی‌ها
- ویژگی‌های فرماندهان سپاه اسلام
- وظایف رهبر در مقابل فرماندهان سپاه اسلام
- مهم‌ترین خصایل فرماندهان عالی و برگزیده
- استقرار عدالت، دوستی با مردم
- ضرورت تشویق و تاثیر ان در روحیه سپاه
- افت تبعیض
- جایگاه قران و سنت در جامعه اسلامی
- اهمیت قضاوت و شخصیت قاضی در اسلام
- وظایف رهبر در برابر قضات شایسته
- حاکمیت ضابطه به جای رابطه در انتخاب کارگزاران دولت
- معیارهای انتخاب کارکنان دولت
- تامین نیازهای مادی کارمندان دولت
- نظام بازرسی در حکومت اسلامی و نقش رهبر در مقابل ان
- نظارت پنهانی
- مجازات خاینین
- بازرسان مختلف
- اهمیت کشاورزی و مفهوم اصطلاحی خراج
- ضرورت تلاش دولت در جهت تقویت کشاورزی
- تخفیف در مالیات
- نتایج بی‌توجهی به کشاورزان
- عوامل سقوط و انحطاط حکومت
- معیارهای گزینش معاون
- ملاک‌های انتخاب در حکومت اسلامی
- تقسیم کار و تعیین مسوول
- تجار و پیشه‌وران و کارگران
- محدودیت‌های تجارت
- احتکار و انحصارطلبی
- جایگاه کارگران و مستضعفان در جامعه اسلامی
- ویژگی‌های حاکم مردمی
- رمز پیروزی مسوولان در کارهای اجرایی
- خودسازی، بهترین راه جلوگیری از عمل‌زدگی
- ضرورت رعایت اضعف مامومین در نماز جماعت
- ثمره مردمی بودن و مفاسد جدایی از انها
- ضرورت برخورد با خویشاوندان و حاشیه‌نشینان فاسد
- مساوات در برابر قانون
- اطلاع‌رسانی و توجیه اصولی مسایل
- صلح و زندگی مسالمت‌امیز
- نتایج صلح و ضرورت غافل نبودن از دشمن
- وفای به عهد
- استقرار حکومت با سفاکی و خونریزی ممکن نیست
- نتیجه خونریزی و ضرورت اجرای حد قصاص
- درمان اعجاب و خودپسندی
- موقعیت‌شناسی رمز تصمیم‌گیری موفق
- یاد اخرت، راه جلوگیری از هواهای نفسانی
- عبرت‌پذیری و حرکت بر اساس قران و سنت
- وظیفه رهبری در تعیین شرح وظایف
- مواظبت برای اقامه نماز و زکات و نیک‌رفتاری با مستخدمین
- شهادت، پایان راه
آخرین دیدگاه‌ها